Om Swastyastu

Swasti Prapta ring blog titiange, dumogi wenten kawigunannyane. Suksma. "Om Shantih, Shantih, Shantih, Om


Senin, 09 Mei 2011

Kumpulan Satua Bali

SATUA I PUCUNG

Kacrita di Banjar Kawan, wewengkoning koripan ada anak pacul ngelah pianak muani adiri madan I Pucung. Gegaene I Pucung sing lenan teken mapikat dogen di umane, nanging ke nyalah utu pesan tangkepne mapikat, di masan padine mara embud. Dadi sing pesan ia taen maan kedis, dening tusing ada kedis ngalih amah, krana padine puyung. Dening keto, med kone ia mapikat. Jani demen kone ia teken kuluk. Nanging masih keto, sabilang nagih ngidih konyong sig pisaganne begbeg konyong ane mara lekad dogen nagih idiha. Dening konyong ane tagih idiha nu cerik buina tonden ngedat, kadena konyong ento buta, dadi buung dogen ia ngidih konyong. Dening keto undukne I Pucung gedeg kone ia, dening makejang kenehne tuara misi. Uli sekat ento tusing pesan ia taen kija-kija buin, begbeg nyingkrung dogen jumahne. Ping kuda-kuda kaden suba bapanne nglemekin, apanga ia nulingin ka carik, nanging masih ia tuisng nyak. Dening keto gedeg kone bapanne, nanging ia tusing nigtig wiadin ngwelin I Pucung, krana ia suba kelih. Depina dogen ia jani pragat nengnenga dogenan.
Makelo-kelo demen kone ia teken anak luh, nanging gede kone kenehne, nget putran Ida Sang Prabu Koripan kone demenina. Budi morahan teken bapanne sing kone ia juari, dening ia suba ngasen teken dewek gedeganga. Dadi ibuk pesan kenehne I Pucung ngenehang Ida Raden Galuh, mabudi ngalih ka puri tusing bani. Jani ngae kone ia daya, mangdena ia nyidaang makatag Raden Galuh.
Sedek dina anu, ka puri kone ia tangkil ring Ida Sang Prabu. Di mara ia neked di bancingah, ada kone perekan tepukina ditu lantas ia ngomong, ”Ih jero parekan, nawegang tiang nunas tulung ring jerone, wekasang tiang ngapuriang, aturang jagi tangkil ring Ida Sang Prabu!”
Masaut parekane, ”Inggih mangda becik antuk tiang ngaturang ring Ida Sang Prabu, jerone sapasira?”
”Aturang titiang I Pucung saking banjar Kawan!” Majalan lantas parekane ento ngapuriang matur ring Ida Sang Prabu, ”Nawegang titiang mamitang lugra ring Palungguh Cokor I Dewa, puniki wenten kaulan Palungguh Cokor I Dewa saking banjar Kawan, ipun jagi tangkil ring Palungguh Cokor I Dewa.” Ngandika Ida Sang Prabu, ”I Pucung ento apa kone ada buatanga ia teken nira?”
”Matur sisip titiang Ratu Dewa Agung, antuk punika tan wenten titiang uning.”
”Nah lamun keto, tunden suba ia mai!” Ngajabaang lantas parekane ngorahin I Pucung tundena ngapuriang. Majalan lantas I Pucung ngapuriang. Sasubane neked ditu, lantas ia mamitang lugra ring Ida Sang Prabu.
”Ih to iba Pucung, apa ada buatang iab mai?”
Matur I Pucung, ”Inggih matur sisip titiang Ratu Dewa Agung, wenten tunasang titiang ring Cokor I Dewa.”
”Nah apa Pucung?”
”Inggih sapunapi awinan ipun pantune sane wau embud dados ipun puyung, kalih asune wau lekad dados ipun buta?”
Ngandika Ida Sang Prabu, ”Ento kenken nyen kaden nira awinanne, nira sing pesan nawang. Men yan cai, keneken awananne dadi keto?”
”Antuk punika tan kamanah antuk titiang. Nanging yan banggyang Cokor I Dewa asapunika kewanten, kamanahan antuk titiang gelis jaga rusak jagat druene.”
”Men jani kenken ben madaya, mangdane gumine tusing uug?”
”Inggih yan manah titiang saking tambet, becik mangkin karyanang banten paneduh aturang ring Ida Betara Dalem. Manawi wenten kasisipan Palungguh Cokor I Dewa, mangda sampunng Ida Betara banget menggah pamiduka.”
”Nah lamun keto ja keneh caine, kema tegarang neduh ka pura Dalem. Sing ada kapo pakayunan Ida Betara teken nira, nira lakar ngiring dogenan. Nah antiang dini malu akejep, nira nu nunden panyeroane ngae banten. Apang nyidaang maturan dinane jani, kadonga jani tumpek. Yan suba pragat bantene, cai men nagturang ajak I Mangku Dalem ka pura!”
”Inggih,” keto aturne I Pucung.
Gelisang satua, sasubane pragat bantene, majalan lantas I Pucung nyuun banten, ngojog kumah pamangkune.
”Jero Mangku, Jero Mangku, tiang nikaanga mriki ring Ida Sang Prabu, ring pura Dalem. Samilah ipun banten puniki jerone kandikaang makta ka pura. Tiang mapamit dumun abosbos jaga kayeh,” aketo baana melog-melog Jero Mangku teken I Pucung, lantas ia ngenggalang ka pura Dalem tur ngenggalang macelep sig gedonge ane tanggu kelod. Sawatara ada suba apanginangan ia nongos ditu, rauh lantas jero Mangku makta banten tur ngojog sig jalan I Pucunge ngoyong. Ditu lantas Jero Mangku nagturang banten tur nunas teken Ida Betara mangadane gumine di Koripan karahayuan.
Sasubanne Jero Mangku suud ngantebang, ngomong lantas I Pucung uli jumahan gedonge. Mapi-mapi ia dadi Betara, kene kone munyine, ”Ih iba Bapa Mangku, nyen nunden iba mai maturan, nunas kaluputan teken nira?”
Masaur Jero Mangku, ”Inggih titiang kandikaang antuk pramas Palungguh Betara, Ida Sang Prabu nuna Satua kaluputan ring palungguh Betara, dening pantune wau embud puyung kalih asune wau lekad ipun buta.”
Buin ngomong I Pucung, ” Ih iba Bapa Mangku, nira ngiangin lakar kaluputan nanging yan Ida nagturang okane Ida Raden galuh.” Dening keto munyin I Pucunge kadena pangandikan Ida Betara, dadi budal lantas dane. Teked di jabaan purane mreren lantas dane di batan punyan baingine, sambilanga dane ngantiang I Pucung.
Buin kejepne pesu lantas I Pucung uli gedonge tur jagjagina Jero Mangku lantas ia matakon, ”Men, sapunapi Jero Mangku, wenten minab wacanan Ida Betara?”
”Nah melah suba cai ka puri ngaturang teken Ida Sang Prabu pangandikan Ida Betara. Bapa sing ja bareng kema, reh jumah ada tamiu ngantiang.” Dening keto pangandikan Jero Mangku, dadi kendel pesan I Pucung, dening guguna pamunyin gelahne teken Jero Mangku, tur lantas ia majalan nagpuriang.
Sasubane I Pucung nganteg di purian, ngandika raris Ida Sang Prabu, ”Men Kenken Pucung, ada pawacenan Ida Betara tekening iba, tegarang tuturang apang nira nawang?”
Matur I Pucung, ”Inggih wenten Ratu Dewa Agung. Asapuniki wewacan Ida Betara ring titiang. Ih iba pucung, kema aturang wecanan gelahe teken gustin ibane buatne nira ledang lakara ngicenin Ida kaluputan, mangdane gumine karahayuan, nanging yan Ida kayun ngaturang okane, Ida Raden Galuh teken nira. Asapunika pangandikan Ida Betara teken titiang. Inggih sane mangkin asapunapi pakayunan Palungguh Cokor I Dewa, dening asapunika pakayunan Ida Betara?”
”Nah yan keto pakayunan Ida Betara, anake buka nira sing ja bani tulak teken pakayunan idane. Sakewala gumine karahayuan, nira dong ngaturang dogen. Da buin mara abesik panak nirane karsaanga, kadong makadadua, nira lakar ngaturang,” Ditu ngendelang dogen kenehne I Pucung dening lakar kaisinin idepne nganggon Raden Galuh kurenan.
Matur buin I Pucung, ”Inggih yan asapunika pakayunan Palungguh Cokor I Dewa, margi rahinane mangkin ratu, aturang Ida, anak Cokor I Dewa ring Ida Betara mangda gelis Ida rauh, titiang ja ngiringang Ida, jaga aturang titiang ring Ida Betara Dalem.” Ditu lantas Ida Sang Prabu ngandikain parekane ngandikaang ngaturin okane lanang Ida Raden Mantri, kandikaang ngapuriang. Ida Raden Mantri sedek kone di jabaan. Majalan lantas i parekan ka jabaan nagturin Ida Raden Mantri. Ida Raden Mantri raris ngapuriang tangkil ring ajine.
Ngandika Ida Sang Prabu, ”Cening bagus, nah ne jani bapa ngorahin cening, buate arin ceninge karsaanga teken Ida Betara Dalem. Bapa ngaturang i anak Galuh teken Ida Betara, dening bapa tuara bani tekening anak tuara ngenah, buine pang gumine karahayuan. Yan bapa tusing ngaturang i anak Galuh, pedas rusak gumine. Men cening kenken kayune?”
Matur Ida Raden Mantri, ”Inggih yan sampun asapunika pakayunan Guru aji, titiang tan panjang atur malih. Ledang te pakayunan Guru Aji kewanten.”
Dening aketo aturne Raden Mantri, lantas I Patih kandikaang nuunang peti lakar genah I Raden Galuh. Sasubane Ida Raden Galuh magenah di peti, lantas petine kancinga tur seregne tegulanga di duur petine.
Ngandika Ida Sang Prabu, ”Ih iba Pucung, nah ne suba pragat i anak Galuh mawadah peti, kema suba tegen petine aba ka pura Dalem aturang i anak galuh teken Ida Betara. Ne seregne di duur petine mategul. Da pesan iba nyemak seregne ene, depin dogen dini, satonden ibane neked di pura. Buin ingetang pabesen nirane, sing iba makita manjus nyen di jalan pejang petine di duur pundukanne tur seregne depang masih ditu mategul.”
”Inggih”, keto aturne I Pucung tur lantas ia majalan negen petine misi Ida Raden Galuh.
Beh magregotan kone ia negen petine ento. Ban kenehne bes sanget lakar maan kurenan okan Ida Sang Prabu, dadi sing kone asena baat. Di jalan nepukin lantas ia tukad ditu ia mreren di duur tukade, dening ia makita manjus. Petine pejanga kone di duur pundukanne tur seregne depina masih ditu. Di makirene ia tuun lakar kayeh, matur kone ia teken Raden Galuh, ”Ratu Raden Galuh Cokor I Dewa driki dumun, kenakang kayune diriki. Titiang ngaonin Cokor I Dewa ajebos, titiang jagi tutunan manjus, dening ongkeb pesan tan dugi antuk titiang naanang kebuse.” Dening Ida Raden Galuh mawadah peti dadi sing kone pirenga atur I Pucunge.
Suud I Pucung matur keto, tuunan lantas ia ka tukade kayeh baan klangenne maan yeh ning. Ditu rauh lantas Ida Raden Mantri sameton Ida Raden Galuh nandan macan pacang anggen Ida ngentosin sametone. Sasubane Ida Raden Mantri rauh sih tongos petine neto, ngelisangf lantas Ida Raden Mantri nyereg petine tur kamedalang arine. Sasubane Ida Raden Galuh medal, jani macane kone celepang Ida tur kakancing, seregne buin kone duur seregne genahang Ida. Ngelisang raris Ida Raden Mantri nalaib sareng Ida Raden Galuh budal ka Koripan. Buat isin petine kasilurin tusing kone tawanga teken I Pucung.
Sasubanne ia suud kayeh lantas ia menekan. Teked ba duuran dingeha kone krasak-krosok di tengah petine. Ngomong lantas I Pucung, ”Inggih Ratu Raden Galuh, menggah menawi Cokor I Dewa dados krasak-krosok wau kaonin titiang manjus. Margi mangkin Cokor I Dewa mlinggih sareng titiang. Cokor I Dewa pacang anggen titiang kurenan. Samalihipun titiang sampun ngadianang Cokor I Dewa woh-wohan luir ipun : buluan, salak, croring miwah manggis. Pacang rayuan Palungguh Cokor I Dewa sampun wenten jumah titiang kagianang antuk panyeroan Palungguh Cokor I Dewa, titiang maderbe meme. Sampunang te kenten mengah Cokor I Dewa, mangkin iringa ja Cokor I Dewa budal.”
Gelisang satua majalan lantas ia I Pucung ngamulihang negen petine. Sasubane neked jumahne, kauk-kauk lantas I Pucung nagukin memene, ”Meme, Meme, amapakin tiang jlanan, tiang ngiring Ida Raden Galuh mulih. Tiang anak suba icena nunas Ida Raden galuh teken Ida Sang Prabu. Matelah-telah men memene ditu jumahan icange apan kedas, krana tiang lakar nglinggihang Ida ditu, uli semengan Ida tonden ngrayunang.” Memenne tusing ja ia nawang keneh panakne, slelegan kone mara ia ningeh pamunyin panakne buka keto. Dadi ampakina dogen jlanan tur I Pucung ngenggalang macelep kumah meten, tur lantas ia ngancing jlanan uli jumahan petine pejanga kone di pesareane.
Critayang jani suba tengah lemeng tur meme bapane suba melah pulesne pada, ditu lantas ia buin ngomong ngrumrum isin petine, ”Inggih Ratu raden Galuh, matangi Cokor I Dewa merem sareng titiang!” Suud ia ngomong keto, lantas petine ento serega tur ungkabanga. Mara petine ento ungkabanga, tengkejut pesan I Pucung dening petine misi macan. Ditu lantas I Pucung sarapa teken macana. Mati lantas I Pucung.
Buin manine semengane, dunduna lantas ia teken memene uli diwangan, dening suba tengai ia tonden bangun. Kadena panakne sajaan ngajak Raden Galuh. Kanti ping telu kone memene makaukan, masih sing kone sautina, lantas tinjaka kone jlanane. Ya mara mampakan jlanane, ya magroeng lantas macane jumahan. Beh tengkejut memene tur buin ngenggalang ngubetang jlanan. Ditu lantas ia gelur-gelur ngidih tulungan teken pisagane ditu. Liu pada anake nyagjagin ia tur makejang pada ngaba sikep. Ditu matiaga lantas macane totonan. Sasubane I Macan mati, mulihan lantas memene, dapetanga panakne suba mati tur nu tulang-tulangne dogen.
Teka goak nyokcok kuud, satua bawak suba suud.




SATUA I KELESIH

Ada kone tuturan satua di panegara Sunantara ada kone sang prabu kalintang kasub wibuhing bala jagate. Ida madue asu asiki kawastanin I Blanguyang. Asune ento melah pesan gobene tur andel kaanggen nyarengin ritatkala maboros. Apa kranane Ida sang prabu andel ring asune ento, tusing ja ada len sawireh asune ento ngelah kotaman yening ia ngongkong kipek kaja grubug sekancan burone kaja, yening ia ngongkong kipek kauh grubug sekancan burone kauh, keto masi kipek ane lenan.
Ento makrana aluh antuk Ida ngejuk buron ane suba kasakitin (grubug). Sawireh sesai buka aketo dadi sangkep lantas burone makejang, pinaka pamucuk pasangkepane ento tusingja ada len mula ia I Samong rajan burone. Jani kacritan suba makelo burone sangkep masi tusing nyidang pragat, sawireh tusing ada bani bakal ngematiang I Blanguyang. Ento makrana rajan burone I Samong mesuang sewamara. Kene pasewamarane ento, “Nyen ja nyidaang ngematiang ia I Blanguyang bakal adegang wake ratu dini di alase, kasungkemin ajak makejang.”
Sawatek burone makejang tusing ada bani ngisinin buka pamunyin sewarane ento. Kacrita ada kone Kelesih intil-intil tur matur teken I Samong, “ Ratu Sang Prabu tititang misadia ngamiletin sewamarane punika, sakewanten sida tan sida antuk titiang taler druweyang.
Masaut I Samong, “Nah yen keto ja raos ibane Kelesih yen tuara sida baan iba kai tusing bakal ngenkenan iba. Nah kema jani iba majalan.”
Gelisang satua teked I Kelesih sig purin Ida Sang Prabu sane nruweyang asu Blanguyang ento tur ngojog ka pawaregan. Ditu ia I Kelesih di nebe nyangkrut. Kacrita suba liwat sandikala Ida Sang Prabu jagi ngerayunang kairing antuk asune I Blanguyang. Ri sedek Ida ngrayunang, tumuli I Kelesih dengak-dengok uli di selagan raab nebe, ento makrana I Blangyang kecas-kecos. Tuara Ida nyingakin napi-napi, suba jani keto malih Ida ngrayunang. Buin kejepne buin I Kelesih dengak-dengok ane ngeranayang nyangetang gedegne I Blanguyang, nglaut ia makecog tegeh bakat tregaha rayunan Ida Sang Prabu kanti piring muah rayunane makacakan. Duka Ida Sang Prabu raris ngambil klewang lan sepega ia I Blanguyang pegat baongne lantas mati.
Disubane I Blanguyang mati wau Ida Sang Prabu eling ring raga kangen tekening I Blanguyang mati. Raris Ida makayun-kayun tur macingakan majeng menek. Wenten kaasi I Kelesih di selagan nebe. Ngenggalang lantas I Kelesih malaib nuju sig I Samonge. Sapatinggal ia I Kelesih kacritanan jani kasungsutan kayun Ida Sang Prabu, sawireh asune padem.
Gelisan satua, nangkil ia I Kelesih teken I Samong, sawireh I Kelesih suba nyidaang ngematiang I Blanguyang jani pantes adegang ratu dini.
Ento makrana kayang jani yen ada anak gutgut lelipi wiadin gencer tledu wiadin burone ane maupas raris kukun kelesih punika kanggen pangarad munahang upase ane masuk ka dewek manusane.
Teka goak nyokcok kuud, satua bawak suba suud.

















SATUA I BINTANG LARA

Kacrita ada anak makurenan madan Men Bekung teken Pan Bekung. Sedek dina anu lantas luas Men Bekung ajaka kurenane kalase ngalih saang. Di jalan bedak pesan kone Men Bekung, ditu lantas ia ngalih-alihin yeh, nepukin lantas tengkulak misi yeh turmaning yehe ento lantas inema. Disubane suud nginem yehe ento dadi prejanian lantas beling Men Bekung. Beh tengkejut pesan kenehne Men Bekung lantas morahan teken kurenanne, “Pan Bekung, Pan Bekung, nguda icang jeg beling suud nginem yehe di tengkulake?”
Masaut lantas Pan Bekung, ”Beh yen keto, pedas yehe ento ngranaang beling”. Keto pasautne Pan Bekung tur lantas malipetan mulih, buung ia ngalih saang. Tan kacrita di jalan, teked suba ia jumahne.
Gelisin satua, saget belingane suba gede tur suba tutug ulanane, lantas nyakit Men Bekung tur lekad pianakne muani, kadanin I Bintang Lara. Disubane I Bintang Lara kelih, mara antes mlali-lali, mlali kone ia di jabaan purin anake Agung, ditu lantas I Bintang Lara maplalian di bongkol tembok panyengker Anake Agung, tur ia nyurat di temboke, kene munyin suratne, ”Sajawaning gagak petak ja anggona nambanin rabin Ida Anake Agung tusing ja lakar kenak, yen gagak petak ja anggona nambanin janten kenak”, keto munyin suratne. Suud nyurat lantas ia mulih.
Tan crita I Bintang Lara, jani kacrita Anake Agung medal kairing baan parekanidane. Disubane Ida rauh di jabaan, lantas kacingak tembok Idane masurat lantas baosinida tur lantas ngandika teken parekane, ”Ih parekan, nyen ane nyurat di temboke?”
Matur i parekan saha nyumbah, ”Inggih Ratu Anak Agung, sane manyurat puniki pianak Men Bekung mawasta I Bintang Lara. Punika sane nyuratin tembok Cokor I Bintang Lara Dewa”, keto parekane. Lantas ngandika Ida Anake Agung, ” Ih iba parekan, yaning keto, kema alih I Bintang Lara ajak mai!”
”Inggih titiang ngiring sandikan Cokor I Bintang Lara Dewa”.
Ditu lantas I Bintang Lara Parekan mapamit tur majalan. Tan crita di jalan, teked di umah Men Bekunge, lantas I Parekan ngorahang pangandikan Ida Anake Agung.
Critaang Men Bekunge sing ja tulak teken pakayunan Ida Anake Agung, tur kakaukin pianakne, ”Cening, Cening Bintang Lara, jani Cening kasengan teken Ida Anake Agung, kapandikaang tangkil ne jani Cening sing ke ngelah kasisipan tekn Anake Agung?”
Masaut I Bintang Lara, ”Meme, icang sing ja apa inget taen sisip teken Ida Anake Agung”, keto pasautne I Bintang Lara, lantas ia majalan ngapuriang atehanga teken parekane.
Kacrita suba I Bintang Lara tangkil teken Anake Agung, ditu lantas kandikain I Bintang Lara, ”Ih cai Bintang Lara, krana nira nunden cai tangkil mai, ada ne takonang nira teken cai. Nyen ane nyurat di tembok nirane di jabaan?”.
Matur I Bintang Lara, ”Inggih Ratu Dewa Agung, titiang”. Buin Ida Anake Agung ngandika, ”nah yening cai, pedas cai nawang tongos I Bintang Lara Gagak Petake, ”nah yening cai, pedas cai nawang tongos I Bintang Lara Gagak Petake, kema jani enggal-enggal alihang nira, bakal anggon nira ngubadin Anak Agung Istri. Yan tuara sida baan cai pedas cai ngemasin mati”. Dening keto pangandikan Anake Agung , lantas Men Bekung ajaka I Bintang Lara mapamit tur Men Bekung ngeling, sedih kangen ngenehang pianakne, kandikaang ngalih gagak petak,reh totonan tusing ada di madiapada.yan tan sakeng pasuecan betara sinah sing ja nepukin”, keto sesambatmen bekung sambilange majalan.
Kacrita sube ia napak jumah, ditu lantas I Bintang Lara ngomong teken memene,”Nah Meme, da meme sedih! Icang ngalahin meme jani luas ngalih kedis gagak petak. Me icang maang meme ciri,makacirin icange mati kalawan idup, yan mati punyan jepune ne,icang mati.Yan idup,icang idup”,keto pemunyine I Bintang Larane, meme bapanne sedih dogen. Tan crita meme bapanne, kacrita I Bintang Lara ,suba joh pajalanne masusupan di alase wayah. Sube nyrepetang, nepukin lantas anak odah ngubu ditu padidiana. Anake odah ento matakon teken I Bintang Lara, ”Ih Cening, apa alih Cening mai ka alase, dadi cening bani mai ka alase wayah padidian?”
Masaut I Bintang Lara, ”Inggih jero anak odah, kalintang pisan tan sadian titiange numadi jadma, makawinan titiang rauh mriki, saking kapangandikaang antuk Ida Anake Agung ngrereh Gagak Petak pacang anggena tamban rabinida, dening rabinida sungkan saking lami pisan, tan wenten jadma nyidaang nambanin. Yan akudang-akudang balian nambanin taler tan wenten nyidaang. Asapunika makawinan titiang rauh ring alase puniki. Yan jero anak odah sueca, patujuhin ja titiang, ring dije wenten gagak petak?”
Lantas masaut anake odah, ”Uduh Cening, dini tusing ada gagak petak, kemo laku kelod kangin, ditu ada umah Rangsasa, nanging Cening da jeg macelep mulihan, yan bangun I Bintang Lara Rangsasa sinah Cening tadaha. Antiang malu buin akejep apang makruyuk siape, yening suba makruyuk siape mara Cening majalan, apang Cening tusing paling ngalih umahne”.
Gelisang tuturan satua, suba liwat tengah lemeng lantas makruyuk siape mara acepok, lantas mapamit I Bintang Lara teken anake odah, tur majalan ngelod kanginan dogen, teken lantas di umahne Rangsasa, ngatuju I Rangsasa pules, tepukina lantas cucunne I Rangsasa sedek nyakan, madan Ni Cili.
Ditu lantas Ni Cili matakon, ”Ye adi Bintang Lara, apa kalih mai tumben?” Masaut I Bintang Lara, ”Inggih embok, makawinan titiang mriki, titiang kandikaang ngrereh gagak petak ring Ida Anake Agung pacang anggen Ida tamba”.
Masaut lantas Ni Cili, ”Nah yen keto, macelep malu dini di batune masepak, buin akejep bangun I Rangsasa”. Dening keto, lantas ajaka teken Ni Cili I Bintang Lara di batune masepak. ”Ih iba batu masepak enggang iba enggang!” Enggal lantas batune masepak, clepanga lantas I Bintang Lara, disubane macelep buin ngep batune. Suba keto, lantas bangun I Rangsasa, dening mrasa seduk basangne lantas kaukina cucunne, ”Cucu, Cucu Cili, manusa ambune”.
Masaut Ni Cili, ”Dong Kaki, dija ja ada manusa bani mai”
”Nah yen keto jemakang kaki nasi! Itep I Rangsasa madaar.
Disubane suud madaar buin lantas pules. Disubane pules I Rangsasa, aliha buin I Bintang Lara teken Ni Cili.
”Batu masepak, enggang iba enggang”! Enggang lantas batune masepak. Memesu lantas I Bintang Lara, tur kaorahin baan Ni Cili, ”Nah adi, yan adi ngalih gagak petak, ditu kaja kanginan laku, yan adi nepukin bingin gede, beten bingine ento ada tlaga, ditu suba adi ngoyong. Yan pade ada dedari kema masiram ditu di tlagane, paling men bajune ane paling durina suud masiram, engkebang lantas!” Nyanan yan takonina orahang men ngalih gagak petak, turmaning ne sibuh mas aba ajaka jaum mase!”.
Disubane suud kapituturan I Bintang Lara, lantas ia majalan ngaba sibuh mase teken jaum mase. Ngaja kanginan dogen pajalane. Tan crita di jalan, teked ia di bainge, dadi tuun ujane bales tur peteng dedet. Ditu lantas I Bintang Lara membon, ngepil di bongkol bingine. Buin kejepne teka widiadari ajaka lelima kayeh ditlagane. Beh, bengong pesan I Bintang Lara ninggalin tingkah dedarine kayeh pakrubuk. Buin kejepne teka dedari buin dadua, ne madan Dewi Gagarmayang lan Dewi Supraba.
Critaang timpalne jani ane maluan suba suud kayeh, tur nyaluk baju, makeber kambarane. Dewi Supraba nu kone kayeh ajaka dadua. Disubane dedari Garmayang suba suud kayeh, tur bajune suba kasaluk, lantas makeber kambarane.
Critaang jani I Bintang Lara ngintip dedarine tur kakedeng bajune. Disubane bakatanga bajune, lantas melahanga pesan ngengkebang.
Kacrita disubane dedari Supraba suud kayeh, ukana nyaluk baju, dadi tusing ada, lantas ibuk pakayunanne tur rereh Ida masih tuara tepukina, ditu laut dedari Supraba ngandika, ”Dong nyen sih nyemak bajun titiange, yen manusa yen memedi, dong ulihang ja! Mara keto pangandikan dedarine, lantas mamesu I Bintang Lara. Beh, tengkejut lantas I Dedari tur ngandika, ”Inggih Dewa, titiang sane ngambil klambin I Dewane”.
”yening keto, iba manusa ulihang ja bajun nirane apang nira nyidaang mulih ka suarga!”.
Matur I Bintang Lara, ”Inggih Dewa, yan kayun ja maicaang gagak petak ring titiang, titiang ngantukang klambin I Dewane”. Mara keto aturne lantas ngandika dedari Supraba, ”Nah yen keto, iba ngaba sibuh mas ajak jaum mas?”.
”Inggih titiang makta”. Tur raris katurang sibuh mase teken jaum mase. Ditu lantas Ni Dedari nrima sibuh mase muah jaum mase, lantas susunidane kacokcok apang mesu toya susu. Lantas medal toyan susunidane, tur kawadahin sibuh mas, lantas kaicen I Bintang Lara sibuhe ane misi toyan susu, tur klambine lantas katurang teken Ni Dedari. Ngandika Ni Dedari, ”Nah Iba Bintang Lara, yadiapin iba ngulihang bajun nirane, nira tusing mulih, krana nira di Suargan tusing katrima teken ajin nirane, krana susun nirane suba madan cendala. Cendekne, ne jani nira nutug iba, salampah paran ibane”, keto pangandikan dedarine. Ni Dedari lantas kajak olih I Bintang Lara, ”Inggih yan sapunika margi mangkin ka umah I Rangsasane!”.
”Jalan”, keto atur dedarine, tur lantas majalan.
Gelisang satua, neked suba di umah I Rangasasane, sedek I Raksasa pules, lantas tingalina teken Ni Cili, tur matakon, ”Yeh I adi suba teka? Men maan adi ngalih gagak petak?”
”Polih, tur Ida Dedari Supraba sareng mriki, niki napi, ”Mara keto lantas kacelepang I Bintang Lara teken Ni Supraba di batume masepak olih Ni Cili. Buin kejepne, bangun lantas I Rangsasa, tur ngaukin cucune, ”Cucu, Cucu!”
”Titiang Kaki”
”Alihang Kaki nasi!” Alihanga lantas nasi.
Gelisang crita, suba suud I Rangsasa madaar, lantas matakon Ni Cili, ”Kaki-kaki apa sih ane di botole kaki?”.
Masaut I Rangsasa, ”manik ento Cucu, ane mawadah botol barak, manik geni, ane mawadah botol putih, manik apuh, ada buin manik glagah, manik toya, manik endut. Kenken adi Cucu nakonang?’.
”Ten Kaki, mangda titiang uning”
”Manik apuhe ento mresidayang ngamatiang kaki”, keto munyine I Rangsasa. Suba keto, pules lantas I Rangsasa. Ditu lantas Ni Cili ngalih I Bintang Lara teken Ni Supraba, ”Enggang batu masepak!’, Enggang lantas batu masepake, pesu lantas sang kalih.
Matakon lantas Ni Cili, ”Adi, Adi Bintang Lara, suba gede kedise?’ Ungkabanga lantas sibuh mase, balihina gagak petake, mara kone tumbuh bulu. Suba keto bangun lantas I Rangsasa. Ngenggalang lantas Ni Cili nyelepang I Bintang Lara teken dedarine kabatune macepak.
Lantas ngomong kakine, ”Cucu, Cucu, manusa ambune”. Masaut cucune, ”Dong Kaki, dija ja ada manusa bani mai, bes Kaki demen ngomong”. Mara keto munyin cucune, pules buin I Rangsasa, buin kone pesuanga sang kalih, tur takonina I Bintang Lara, ”Adi Bintang Lara, suba kebah Gagak Petake?’. Mara balihin gagak petake, suba kone kebah.
Kacrita dening suba makelo di umah I Rangsasane, suba kone gagak petake anatas makeber. Ditu lantas Ni Cili nyemak manik-manik kakine, tur gagak petak tegakina ajaka tetelu, makeber lantas I Gagak Petak. Di subane tegeh makeber, lantas bangun I Rangsasa, saget nota lawatne Ni Cili negakin Gagak Petak ajaka tetelu. Ditu lantas I Rangsasa nguber palaibne I Gagak Petak, nganti suba paak baana ngepung teken I Rangsasa, lantas toliha teken Ni Cili palaib kakine ngangsarang dogen, ditu lantas entungina manik toya, lantas dadi yeh kone gede pesan, masih tuuke dogen teken I Rangsasa, buin kone entungina manik endut, masih tuuka dogen. Lantas entungina manik ampuh, mati kone I Rangsasa bebekan.
Tan crita pakeber I Gagak Petake, teked jumahne I Bintang Lara, lantas I Bintang Lara tuun ajaka tetelu.
Kauk-kauk kone I Bintang Lara, ”Meme, Meme”.
”Nyen to kauk-kauk?”
”Titiang pianak Meme”.
Masaut memene, ”Anak pianak tiange suba mati”.
Masaut I Bintang Lara, ”Tusing, icang suba panak Meme I Bintang Lara”. Ditu lantas Men Bekung pesu. Beh lega pesan kenehne Men Bekung, tur geluta panakne saha mamunyi kene, ”Duh Dewan titiange Cening, kaden Meme Cening suba mati, nu irib kapo I Dewa, men kenken maan Cening Gagak Petak?”.
Masaut I Bintang Lara, ”Maan Icang Meme, ne apa”. Keto munyine I Bintang Lara. Ngon pesan kone Men Bekung dening ngajak nak luh dadua jegeg-jegeg pesan, tur memene nakonang, ”Dija Cening maan anak luh?”. Masaut panakne, nuturang tingkah pajalane luas. Suba kone keto lantas madabdaban I Bintang Lara lakar tangkil ka puri, ngaturang Gagak Petak. Di makirene majalan, raris matur I Bintang Lara teken dedari Supraba muah Ni Cili, Inggih Cokor I Dewa driki dumun, titiang pacang tangkil ring Ida Anake Agung, nagturang Gagak Petake puniki”.
”Nah lautang Bintang Lara”. Lantas majalan I Bintang Lara ngaba I Gagak Petak.
Disubane ia tangkil, kandikain lants teken Ida Anake Agung, ”Kenken Cai Bintang Lara, maan cai ngalih Gagak Petak?”
”Inggih ratu Anak Agung, titiang matur sisip, polih titiang gagak petak”. Aturanga lantas gagak petake ento. Disubane Ida Anake Agung polih Gagak Petak, jeg prajani kenak rabinidane, tur I Gagak Petak tan ja kanggen napi-napi, sakewanten ubuhin Ida, tur linggih-linggihin Ida.
Critaang di subane I Bintang Lara budal uli purian, malih Anake Agung ngandika teken parekane, ”Parekan-parekan, kenken jani baan nayanang I Bintang Lara apang ia mati, apang bakatang gelah kurenane”.
”Inggih Ratu Dewa Agung, titiang tan pisan uning ring pidabdab punika, ledang pakayunan Cokor I Dewa”.
”Nah yen keto, kema jani alih I Bintang Lara tunden mai jani!”.
”Inggih titiang ngiring”, tur lantas majalan.
Suba neked di purian, kandikain I Bintang Lara, ”Nah Cai Bintang Lara, kema jani ngalih tabuan ane misi ianana aba mai!”.
”Inggih”, keto aturne I Bintang Lara, lantas mapamit.
Tan crita di jalan, teked jumahne lantas ngeling. Matakon Ni Supraba, ”Yeh Bintang Lara, kenapa dadi ngeling?”. Masaut I Bintang Lara nuturang saunduk-undukne.
”Yeh yen keto, de kewh, ento jemak nyuhe abungkul!” Lantas nyemak kone nyuh abungkul, tur tengtenga kone teken I Bintang Lara, ento pastune teken Ni Supraba, “Nah iba nyuh, yen suba neked di purian, moga apang dadi tabuan ngebekin puri!”
Nah di subane I Bintang Lara neked di purian, katurang nyuhe ento. Sajaan nyuhe ento lantas dadi tabuan tur inane ngebekin purian, ditu lantas keweh Anake Agung, tur gelur-gelur ngaukin I Bintang Lara, ”Bintang Lara, Bintang Lara, gediang tabuane, nira takut!”. Gedianga lantas tabuane teken I Bintang Lara. Di subane ilang tabuan buin I Bintang Lara kandikain ngalih lelipi, apanga ngajak panak tetelu, tur gedene apang lamun katungane, tur apang tegakine teken I Bintang Lara. Dening keto sedih kone buin I Bintang Lara, tur katakonin baan Ni Supraba, ”Kenken dadi ngeling dogen, Adi?”.
Masaut I Bintang Lara, ”Titiang kapandikaang ngalih lelipi, lamun ketungane gedene, tur apang ngajak panak tetelu”..
”Nah yen keto, da Adi ngeling, ento ketungane tegakin isinin lu tetelu!”, keto pangandikan dedari Supraba. Lantas tegakina kone ketungane, tur pastuna teken Ni Supraba, ”Nah iba ketungan, moga iba dadi lelipi!” Lantas ketungane dadi lelipi.
Tan crita suba neked di puri, katurang lantas teken Ida Anake Agung, ”Inggih Ratu Dewa Anak Agung, puniki lelipi”. Mara kacingakin teken Ida Anake Agung, ditu lantas Anake Agung gelur-gelur kabatek ban ajerih Idane. Ditu lantas kandikaang ngediang lantas buin lelipine.
Tan crita, gedianga lantas lelipine teken I Bintang Lara. Sasubane keto, mulih lantas I Bintang Lara.
Critaang Ida Anake Agung bendu pesan pakayunane, dening tan nyidaang ngamatiang I Bintang Lara, lantas Ida ngaukin baudandanidane miwah tanda mantri, parbekel lakar ngabug I Bintang Lara. Sasampune sami rauh tur pada sregep ngaba sanjata lantas mamargi, Ida Anake Agung ngalinggihin jaran. Tan crita Ida ring margi, kacrita I Bintang Lara naen suba teken dewek lakar siatina teken Anake agung. Ditu lantas ia kewh pesan.
Mara keto lantas ngandika Ni supraba, ”Beh Bintang Lara, da keweh-keweh lamun nira nu dini, kema jani alihang bontang jagung liunang, tur lantas celek-celekang di duur pamesuane, embatin lantas sabuk ilehang ditu di duur jelanane, tur tekedang kampike. Yen suba suud pedemang suud pedemang lanas dewek adine jumah meten ajak Ni Cili”, asapunika pangandikan dedarine, lantas I Bintang Lara ngalih bontang jagung, tur kacelek-celekang di duur pamesuane, kebekin pesan kayang kampike, muah kembatin sabuk makailehang. Suba keto macelep lantas nulihan ajaka dadua tur kakancing jlanane. Jani kapastu bontang jagung baan dedari suprabane apang dadi senjata. Dadi lantas sanjata ngebekin umah. Buin sabuke kapastu dadi lelipi liu pesan tur galak pesan yan ada musuh.
Gelisang satua, jani kacrita Ida Anake Agung rauh, Ida sagrehan tur uli joh suba ngamunyiang bedil, uyut pesan kone munyin bedile, len jaran ngrehgeh tan papegatan.
Kacrita Anake Agung bendu pesan kayune, tur sahasa jeg macelep mulihan panyengker tur gelur-gelur ngaukin I Bintang Lara. Mara keto, rebuta kone anake agung teken lelipine, ada ngutil, ada nglilit tur kaludin baan sanjata ngebekin tan kena wilang liune, kayang panjakidane liu kena tebeka, tur liu ane ngemasin mati, tur Ida Anak Agung seda. Sasisan mati, makejang mlaib pati luplup, ada ane labuh ka grembenge nepen batu lantas mati, ada ane mati kajekjek timpal.
Tan cinarita, di subane Anake Agung seda, critaang jani I Bintang Lara nyendenin dadi Anak Agun, tur Ni Supraba miwah Ni Cili lantas anggona kurenan. Ditu lantas I Bintang Lara nemu kasukaan tan patanding.
Teka goak nyokcok kuud, satua bawak suba suud.

















SATUA I EMPAS TEKEN I ANGSA

Ada kone tutur-tuturan satua I Empas luh muani nongos di tlagane gede, bek misi lumut, katang-katang, muah sekancan bungan tunjung ane sedekan mabunga.
”Beli, Beli Empas!” patakon empase ane lua.
“Apa, Luh?” sahut empase muane.
“Icang demen pesan ngoyong dini, Beli. Wireh di tlagane gede ene bek misi be. Tegarang tolih ja Beli, ento ada be deleg, beboso, mujair, palatimah, muah be lindung malelangian.”
“Beh, sajan pesan Luh! Ulian ento awak nyaine mokoh tuara ngelah potongan angan abedik, wireh selid sanja nyai pepek baan amah-amahan.”
”Luh, apa nyai suba nawang? Ento ditu tolih! Jani nyai suba ngelah timpal di tlagane ene. Iwasin ja, ento ada angsa mabulu putih luh muani. Ia demen pesan masih malelangian di tlagane ene patuh tekening unduk nyaine. Ayuk, kema mlali!”
”Mai Beli! Jalan paekin Ia. Anggon Ia kekasihan sawireh awak pada madunungan di tlagane ene,” keto tutur empase luh nyautin.
Nah, jani kacritayang sawatara duang bulan empase suba pada matimpal ajaka i angsa luh muani. Beh, yen tuturang, sinah ngenah pesan kalegaan atine pada magirang-girangan. Makejang ngenah demen pesan malelangian di tengah tlagane ento.
”Beli Empas! Jalan uber i angsa, nyak!”
”Ayuk! Masak empas kalahanga angsa mangalangi,” keto pasautne I Empas muani. Lantas pada mauber-uberan cara anak makering-keringan ajaka patpat.
”Nah bakat batis Caine, Angsa.”
”Nah bakat masih tundun caine, Empas,” pasaut angsa muani.
Beh, matimpal melah pesan saling sarag-sorog, pada adung tur saling nuturin indik-unduk ane madan jele melah.”
Sedek nuju dina anu, sawetara nu dauh ro raine, ngomong i empas lua.
”Beli Empas ajak Beli muah Embok Angsa! Awinan masan panese makelo pesan tur tuara taen ujan, ento awinan yeh tlagane ngangsan nyat. Nah, jani kenken baan madaya,” keto I Empas lua ngomong sada sedih sungsut. ”Icang tusing nyak mati ngetuh.”
”Yen pakeneh Beline, meh melahan i raga ajak makejang makisid uli tlagane ene.”
”Saja, Beli, ”empas lua nyelag masaut.
”Sakewala krana icang ajak dadua tusing nyidang makeber, sinah nyak Cai Angsa ajak dadua nulungin icang makisid uli dini,” I Empas ngidih olas.
”Nah, yan suba igum pawilangan Beli Embok Empas ajak dadua, icang tuah nuutin dogen. Apa buin suba kaiket cara nyama tugelan dini,” pasautne I Angsa muani.
”Sakewala kene Beli Empas. Wireh pajalane ene makeber sinah Beli ajak Embok Empas ajak dadua musti nyak nuutin munyin Icange.”
”Apa ento?” selag Empas Lua.
”Kene ento! Ene ada kayun kopi limang lengkat. Dangal tengah-tengah kayune ene ajak dadua. Yan suba keto, Icang ajak dadua masih lakar nangal muncuk kayu kopine ene tur ditu lakar cai kakeberang.”
”Bih aeng tegehne!” selag Empas Lua.
”Beli ajak Embok Empas ajak dadua. Icang tuah ngidih olas pesan apang eda mamunyi angan abedik dugase makeber totonan. Wireh yan mesuang munyi sinah Beli ajak Embok ulung ditu icang tusing nyidayang matetulungan buin.”
”Beh, batak amonto tusing ja keweh apa!” ento pasautne I Empas ajaka dadua sada pongah.
”Buin acepok icang ngingetang, apang eda pesan Beli Embok ngengsapin petinget icange i busan.”
”Nah jalan suba jalanin”
”Nah yan suba keto, gutgut kayu kopine ene.”
”Beh, tuara kodag baan kendel kenehne I Empas ajaka dadua tumben ngasanin ngindang ba duur. Suba akire teked di danune saget ngliwatin kuluk medem ajaka dadua ane madan I Dakep teken Ni Dangal.”
”Bapane! To apa makeber ba duur, Pa? Jeg cara empas makeber pangenahne, “keto patakon kuluke lua Ni Dangal teken muanine I Dakep.
”Beh, papak ramabang Nyai, Dangal. Ento tusing ja len teken tain sampi tuh kakeberang angsa. Tegarang melahang nlektekang!” pasaut kuluke muani sambilang muaban kiap wireh sedukan.
Mara dingeha ibana orahanga tain sampi, beh sing kodag-kodag gedeg basangne. ”Awas! Cang lakar ngemplongin ndas caine kanti encak,” keto papineh I Empas Muani.
”Apa, tai? Ye, saja, ento tain sampi makeber.”
“O keto goban tain sampine. Selem, tuh, bronyot, tuara ngelah jejeneng. Tegarang melahang nelektekang! Keto suba goban taine tuh!”
”Beh, baan tusing kodag-kodag ban gedeg basangne karasa nganti maplitutan asan basangne gedegan ngenehang awakne orahanga tain sampi tuh. Lantas I Empas makadadua sabarengan ngwagan bungutne lakar nyautin ibane tidong tain sampi.”
”Aduh, meh suba pituduh Widhi, lantas empase ajaka dadua magelebug di tengah kalangan tegale. Mara magelebug di tegale tur tonden ada apakpakan makelone ulung saget I Kuluk suba nangal I Empas pada mabesik. Pragatne I Empas ajaka dadua luh muani mati kadangal baan kuluk luh muani.
”Aduh, Beli! Pedalem pesan I Empas ajaka dadua. Wireh tusing sida baan Icang nulungin ngisidang uli tegalane ditu!” omongne I Angsa Lua sambilanga makeber.
”Men, keto suba matine katepuk. Krana Ia tusing pesan nuutang munyi ane patut tur mautama.”
”Saja masih, Beli! Nyen ja bas Ngulurin gedeg basang sinah ia lakar nepukin sengkala.”
Teka goak nyokcok kuud, satua bawak suba suud.



SATUA I DURMA

Ada tuturan satua anak muani bagus madan I Rajapala makurenan ngajak dedari madan Ken Sulasih. Ia nongos di desa Singapanjaron. Ia ngelah pianak adiri adanina I Durma. Mara I Durma matuuh duang oton, kalahina teken memene mawali ka Kendran. Sawireh keto, I Durma kapiara, kapretenin olih I Rajapala, kanti matuuh dasa tiban. Gelisang satua, I Rajapala makinkin bakal nangun kerti ka alas gunung.
Nuju sanja, I Rajapala ngaukin pianakne laut negak masila, I Rajapala ngusap-usap duur I Durmane sarwi ngomong, “ Duh Cening Durma pianak Bapa, tumbuh cening kaasih-asih pesan. Enu cenik Cening katinggalin baan meme. Buin mani masih Bapa lakar ninggalin Cening luas ka gunung alas nangun kerti, Jumah Cening apang melah!”
Mara keto, jengis I Durma, paningalane ngambeng-ngembang, tumuli ia makakeb di pabinan bapanne. Tusing nyidayang Ia masaut. Bapane menahang tegak I Durmane tur nutugang mapitutur. “Cening Durma, awak enu cerik patut cening seleg malajahang awak. Sabilang gae patut palajahin, nyastra tusing dadi engsapin. Ditu di pasraman Jero Dukuh, Cening malajah sambilang ngayah. Palajahin Cening matingkah, ngomong muah mapineh. Tingkah, omong muah papineh rahayu palajahin. Melahang solahe mabanjar, mapisaga, eda magugonin rusit teken timpal. Patut cening asih manyama braya. Nyama brayane pinaka meme bapa muah sameton, tur anggo lima batis. Sing nyen kaget Cening ngayah ka banjar wiadin matetulung ka pisaga, eda pesan pesu mulihanga gegaen anake. Sekenag pesan magarapan ditu.
Prade ada anak kumatresna, suka olas teken Cening, ento eda pesan engsapanga. Nanging yen ada anak ngawe jele wiadin ngae jengah teken ukudan Ceninge, sasida-sidaan eda walesa. Minab Ida Sang Hyang Widhi tuara wikan nyisipang. Buina cening, semu ulate jejerang, kemikan bibihe apang manis, ento anggon ngalap pitresnan anake teken Cening. Palajahin ngomong ane rahayu, eda pesan Cening ngae pisuna, ngadu ada, mamokak muah mrekak! Keto masih eda cening ngadu daya lengit, ngeka daya nyengkalen anak. Jejerang papinehe ngulati ane melah. Ingetang setata nagturang bakti ring Ida Sang Hyang Widhi, matrisandya tetepang!
Nah, amonto Bapa mituturin Cening, dumadak Ida Sang Hyang Widhi Wasa sueca mapica karahayuan tekening cening muah Bapa!”
Tan kacrita pajalan I Rajapalane nangun kerti, kacrita jani I Durma suba ngayah, mlajah di pasraman Jero Dukuhe. Jero Dukuh kalintang ledang pakayunanne, krana I Durma seleg pesan malajah tur enggal ngresep. I Durma tusing milihin gae, asing pituduh Jero Dukuhe kagarap kanti pragat. Sabilang peteng kaururkang masastra baan Jero Dukuh. Baan selegne mlajah mamaca,dadi liu ia nawang satua, tutur muah agama.
Disubane I Durma menek truna, pepes ia ka bencingah, dadi tama ia nangkil ring Anake Agung di Wanakeling. Para punggawa, tanda mantra pada uning tur saying teken I Durma. Ditu laut I Durma kaanggen parekan di puri, kadadiang panyarikan sedahan agung purine. Dadinne, I Durma tusing kuangan pangan kinum muah setata mapanganggo bungah. Yadiapin keto tusing taen ia engsap manyama braya, setata inget teken pitutur bapanne muah ajah-ajahan Jero Dukuhe.
Keto nyen pikolih anake jemet malajah tur anteng magarapan.
Teka goak nyokcok kuud, satua bawak suba suud.

4 komentar:

  1. nunas ijin copas tiang, jagi posting ring blog. salam kenal bli...

    BalasHapus
  2. nggih durusang bli...salam kenal mewali

    BalasHapus
  3. Bli mau tanya crita I bintang lara apa ada buku'a? Sya mau cari referensi utk skripsi.

    BalasHapus
  4. Om swastiastu. Utk satwa i bintang lara nika ten wenten aran kerjaan nggih....?

    BalasHapus